Việc tiếp cận Internet, mạng xã hội quá mức và thiếu kiểm soát sẽ làm gia tăng tỷ lệ người chưa thành niên gặp các vấn đề về sức khoẻ tâm thần, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm sinh lý, thậm chí bị tấn công, xâm hại, dụ dỗ, lôi kéo, ép buộc tham gia vào hoạt động vi phạm pháp luật. Thách thức lớn không chỉ là loại bỏ hoàn toàn nội dung độc hại khỏi môi trường số, mà còn cần tập trung vào việc bảo vệ trẻ, người chưa thành niên khỏi những "bẫy" trực tuyến.

Việc tiếp cận Internet, mạng xã hội quá mức và thiếu kiểm soát sẽ làm gia tăng tỷ lệ người chưa thành niên gặp các vấn đề về sức khoẻ tâm thần, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm sinh lý...

Nguy cơ, thách thức từ không gian mạng

Việt Nam là quốc gia đứng thứ 16 thế giới về tỷ lệ người sử dụng Internet, với hơn 70 triệu tài khoản mạng xã hội được đăng ký, trong đó, 1/3 là người chưa thành niên. Điều này đồng nghĩa với việc người chưa thành niên phải đối mặt với rất nhiều nguy cơ, đặt ra những thách thức không hề nhỏ trong công tác bảo vệ nhóm người này trên không gian mạng.

Người chưa thành niên có khả năng nhận thức, tiếp cận nhanh chóng, dễ thích nghi với những thay đổi của Internet và mạng xã hội, nhưng cũng dễ bị tổn thương bởi các mạng xã hội chưa có đủ cơ chế để bảo đảm an toàn cho đối tượng này trên không gian mạng.

Đáng chú ý, đây là lứa tuổi đang ở giai đoạn dậy thì nên không ổn định về mặt tâm lý và sinh lý, cùng với sự phát triển chưa hoàn chỉnh của nhân cách, thường có xu hướng muốn chứng minh bản thân, bộc lộ tính cách mạnh mẽ nhưng thiếu suy nghĩ, sẵn sàng mạo hiểm, thử thách.

Điều này càng trở nên phức tạp khi hiểu biết pháp luật và kiến thức về đời sống xã hội còn hạn chế, thậm chí sai lệch, khiến người chưa thành niên dễ trở thành nạn nhân của bắt nạt trực tuyến, dụ dỗ, lôi kéo, kích động, thậm chí là mua bán người…

Với tính tò mò, nguy cơ bị xâm hại tình dục qua mạng ở người chưa thành niên là vô cùng lớn. Thông qua mạng xã hội, Internet, các đối tượng tiến hành quấy rối tình dục, dụ dỗ, lôi kéo, dọa nạt…, nếu không được trang bị kỹ năng tự bảo vệ, người chưa thành niên dễ tham gia vào các hoạt động mại dâm, thậm chí là bán dâm.

Có thể kể đến vụ việc của em A, 17 tuổi tại TP. Hồ Chí Minh đã trở thành nạn nhân của một kẻ có hành vi biến thái trên mạng xã hội. Thông qua nhóm “mua bán truyện tranh”, tài khoản Facebook Nhi Trần đã liên hệ để mua truyện tranh của A. Tuy nhiên, A cho biết: “Người đó bảo em gọi video để kiểm tra chất lượng truyện. Hai lần đầu gọi thì do mạng yếu, đến lần thứ ba người đó quay bộ phận nhạy cảm của mình”; “Sau đó em tìm hiểu thì biết tài khoản này đã nhiều lần tấn công các bạn trong nhóm với phương thức tương tự”.

Trên mạng xã hội có vô số thông tin, hình ảnh nội dung xấu, độc tác động, làm lệch chuẩn về hành vi, nhân cách sống của thanh thiếu niên, dẫn tới các hậu quả khó lường. Đó là những thông tin mang nội dung đồi trụy, bạo lực, tuyên truyền lối sống lệch lạc, thậm chí là các hành vi phạm tội, chống đối xã hội…

Một thực tế đáng suy ngẫm, nhiều trẻ em, người chưa thành niên hiện nay đang cổ xuý cho những “giang hồ mạng”, bắt chước lối sống không chuẩn mực, lan toả những hành vi sai lệch trên mạng xã hội. Thậm chí nhiều em còn bày tỏ nguyện vọng muốn làm “đệ tử” của các giang hồ mạng.

Cha mẹ nên làm gì để bảo vệ con trước những hiểm nguy trên mạng xã hội?

Tiến sĩ Tạ Thị Thảo, Phó Trưởng khoa Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên cho biết: "Một số đối tượng có ảnh hưởng trên mạng xã hội như Phú Lê, Huấn Hoa Hồng, Khá Bảnh, đây là một hiện tượng thần tượng mạng lệch lạc. Khi những đối tượng này có những video chứa những hình ảnh phản cảm, bạo lực, lời nói tục tĩu nhưng đối tượng xem chủ yếu là giới trẻ, gây ra những nhận thức sai lệch về tâm lý, hành vi lệch chuẩn của giới trẻ trong cuộc sống hàng ngày".

Bạo lực là nguy cơ không hề nhỏ đối với người chưa thành niên; là thách thức lớn đối với cơ quan chức năng, gia đình và nhà trường trong việc bảo vệ nhóm người này trên không gian mạng. Nguy hại hơn, bạo lực mạng, nhất là bạo lực ngôn từ và trào lưu tẩy chay có thể giết chết một con người về cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Ở lứa tuổi này, người chưa thành niên chưa có nhận thức, quan điểm rõ ràng về các vấn đề của xã hội, dễ bị ảnh hưởng bởi các cảm xúc tiêu cực, lời lêu gọi và trở thành "đồng phạm" của trào lưu tẩy chay trên mạng.

Hiện tượng này không chỉ gây ảnh hưởng đến tâm lý và sự phát triển lành mạnh của giới trẻ, mà còn làm tăng nguy cơ về các vấn đề sức khỏe tinh thần như lo âu, trầm cảm và thậm chí là suy nghĩ tự tử. Nghiên cứu năm 2020 của Tổ chức Plan International cho thấy tỷ lệ học sinh bị bắt nạt trên mạng tăng từ 12% vào năm 2016 lên 18% vào năm 2020; hơn 50% trẻ em vị thành niên tại Việt Nam bị bắt nạt trực tuyến.

Người chưa thành niên thích chia sẻ những thông tin "lạ", "độc". Tuy nhiên, nhận thức chính trị chưa đủ chín các em dễ bị ảnh hưởng bởi thông tin tiêu cực, xấu độc; thậm chí, phát ngôn thù địch, bịa đặt, kỳ thị dân tộc, tôn giáo, giới tính; hình thành quan điểm tiêu cực, chống đối xã hội, pháp luật... Lợi dụng đặc điểm tâm lý này, các đối tượng thù địch, phản động ra sức tuyên truyền làm tha hoá, băng hoại lực lượng dự bị hùng hậu của Đảng.

Theo thống kê của Bộ Công an, số tội phạm ở độ tuổi chưa thành niên đang có dấu hiệu gia tăng; trung bình mỗi năm, cả nước có khoảng 13.000 trường hợp người chưa thành niên vi phạm pháp luật. Tội phạm là người dưới 18 tuổi ngày càng trẻ hóa. Nguy hiểm hơn những hành vi vi phạm pháp luật này còn được các đối tượng đăng tải trên các trang mạng xã hội, coi đó như những chiến tích để khoe khoang, thách thức pháp luật.

Trong môi trường số, tội phạm mạng ngày càng sử dụng những chiến thuật tinh vi để lừa đảo, bắt nạt và lạm dụng người chưa thành niên. Một trong những phương thức phổ biến là thông qua các trang web email và tin nhắn giả mạo, mạng xã hội như Zalo, Facebook… lan truyền thông tin độc hại, thu thập thông tin; lừa trẻ tải phần mềm độc hại về máy, giả mạo danh tính trên mạng xã hội để tiếp cận, lừa đảo. Đồng thời, việc thiếu kiến thức về an toàn số và cách bảo vệ bản thân, từ việc giữ bí mật thông tin cá nhân đến nhận biết các hành vi lừa đảo trực tuyến, càng khiến người chưa thành niên dễ trở thành nạn nhân.

Với việc dành phần lớn thời gian hàng ngày để học tập và giải trí qua mạng, các em đang ngày càng bị cuốn vào thế giới số, làm giảm dần sự tham gia vào các hoạt động ngoại khóa và tương tác trực tiếp với xã hội xung quanh. Điều này không chỉ hạn chế khả năng phát triển các kỹ năng xã hội và thể chất của trẻ, mà còn tạo điều kiện cho sự tiếp xúc với những nội dung tiêu cực trên Internet, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển lành mạnh của tâm hồn và nhận thức.

Trong môi trường số, tội phạm mạng ngày càng sử dụng những chiến thuật tinh vi để lừa đảo, bắt nạt và lạm dụng người chưa thành niên.